-
1 frídagur
-
2 HALDA
* * *(held; hélt, héldum; haldinn), v.I. with dat.1) to hold fast (Gunnarr var kyrr svá at honum hélt einn maðr);to keep back, restrain (Hrafn fekk eigi haldit henni heima);2) to withhold (héldu bœndrgjaldinu);3) to keep, retain (þú skalt jafhan þessu sæti halda);to preserve (halda virðingu sinni, lífi ok limum);halda vöku sinni, to keep oneself awake;4) to hold, keep one’s stock;also ellipt. (vetr var illr ok héldu menn illa);5) phrases, halda njósnum, to keep watch, to spy (= halda njósnum til um e-t);halda (hendi) fyrir auga, to hold (the hand) before the eyes, shade the eyes;halda hendi yfir e-m, to protect one;6) to hold, stand, steer, ellipt., þeir héldu aptr (held back again) um haustit;þeir héldu út eptir fírði, they stood out the firth;halda heim, to steer homewards;7) to graze, put in the field (halda fé til haga);8) impers. to continue, last (hélt því lengi um vetrinn);II. with acc.1) to hold in possession, a fief, land, estate (þeir héldu alla hina beztu staði með sjónum);2) to hold, keep, observe, a feast, holiday (í hvers minning heldr þú þenna. dag?);3) to keep (halda orð sín, eið, sættir, frið);to observe (halda guðs lög ok landsins);4) to uphold, maintain, support (halda vini sína, halda e-n til ríkis);5) halda sik, to comport oneself (kunna halda sik með hófi);halda sik ríkmannliga, to fare sumptuously;halda sik aptr af e-u, to abstain from;6) to hold, consider, deem (hón hélt engan hans jafningja);7) to hold, keep up;halda varnir, to keep up a defence;halda vörð, to keep watch;8) to hold, compel, bind (heldr mik þá ekki til útanferðar);þó heldr þik várkunn til at leita á, thou hast some excuse for trying;III. with preps.:halda á e-u, to hold, wield in the hand (halda á sverði);to hold to a thing, go on with it, be busy about (halda á drykkju, á ferð sinni, á sýslu);halda e-t af e-m, to hold (land, office) from or of one (þeir er höfðu haldið land af Danakonungi);halda mikit af e-m, to make much of one;halda eptir e-m, to pursue one;halda e-u eptir, to keep back;halda sik frá e-u, to keep oneself back from, refrain from;halda e-u fram, to uphold, support;halda e-u fyrir e-u, to withhold from one;to protect against (héldu engar grindr fénu fyrir birninum);halda e-n fyrir e-t, to hold, consider one to be so and so (síðan hélt konungr Erling fyrir tryggvan vin);halda í e-t, to hold fast, grasp (þú skalt halda í hurðarhringinn);halda til e-s, to be the cause of, be conducive to;heldr þar margt til þess, there are many reasons for this;hélt til þess (conduced to it) góðgirni hans;halda til e-s, to be bent on, fond of (halda mjök til skarts, til gleði);halda til jafns við e-n, to bear up against one, to be a match for one;halda um e-t, to grasp with the hand (= halda hendi um e-t);halda barni undir skírn, to hold at baptism;halda e-u upp, to hold aloft, lift (halda upp höndum);halda upp árum, to hold up the oars, cease pulling;to uphold, maintain, support (halda upp hofum, kristninni);to keep going (halda upp bardaga);to discharge (halda upp kostnaði, bótum);halda upp bœnum fyrir e-m, to pray for one;halda e-u við, to maintain a thing;halda við e-m, to stand against (hvar sem harm kom fram, hélt ekki við honum);impers. to be on the point of;hélt þá við atgöngu (acc.), they were near coming to fight;heldr nú við hót, it is little short of threats;IV. refl., haldast.* * *pret. hélt (= Goth. haihald), 2nd pérs. hélt, mod. hélzt, pl. héldum; pres. held, pl. höldum; pret. subj. héldi; part. haldinn; imperat. hald and haltú: [Ulf. haldan = βόσκειν, ποιμαίνειν, whereas he renders to keep, hold by other words; Hel. haldan = alere, fovere, colere, which thus seems to be the primitive sense of the word, and to be akin to Lat. cŏlo; again, A. S. healdan, Engl. hold, O. H. G. haltan, Germ. halten, Swed. hålla, halda, Dan. holde, are all of them used in a more general sense]:—to hold.A. WITH DAT. to hold to:I. to hold fast by; with the notion of restraint or force, tók Gizurr förunaut Ögmundar ok hélt honum, Sturl. i. 150; Gunnarr var kyrr svá at honum hélt einn maðr, Nj. 92; ef maðr heldr manni …, varðar fjörbaugs-garð, Grág. ii. 110; h. e-m undir drep, 17; h. skipum ( to grapple the ships) með stafnljám, Fms. ii. 315: to keep back, Hrafn fékk eigi haldit henni heima þar, Ísl. ii. 249; ok halda þeim veðr í enni sömu höfn, Grág. i. 92; h. (sér) í e-t, to hold oneself fast by, grasp, þú skalt h. í hurðar-hringinn, Dropl. 29; heldr sér í faxit, Sd. 177.β. so in the phrases, halda barni (manni) undir skírn, vatn, primsignan, biskups hönd, eccl. to hold a bairn ( man) at baptism, prima signatio, confirmation, Grág. i. 29; h. vatni (tárum), to hold one’s tears, 623. 56, Fms. viii. 232, vi. (in a verse); halda munni, to hold one’s tongue, be silent, vii. 227; halda tungu sinni, Þórð.2. to withhold; þá megu þeir h. tíundum hans í móti, K. Þ. K. 62; h. vætti, Grág. i. 42; h. gögnum, 56; ef goði heldr tylftar-kvið, er hann heldr kviðnum, 58; halda matinum fyrir honum, 47; h. sköttum fyrir e-m, Nj. 8; h. skógar-manni fyrir e-m, Finnb. 334; um þat er hann hefir konunni haldit, Grág. i. 313; héldu bændr gjaldinu, Fms. vii. 302; hélt ek því (i. e. the money) fyrir honum, i. e. paid it not, Ísl. ii. 244.II. to hold, of a rope or the like; sá maðr hugði h. mundu er festi, … ok h. mundu í slíku veðri, Grág. ii. 361; reip þau tíu er tveggja manna afli haldi hvert, id.; skal hann svá göra at haldi fyrir fyrnsku, 268.β. to hold, hold out, last; optast halda þar íllviðri litla hríð, Sks. 212; sunnudags-helgi ríss upp á laugardegi, ok heldr ( lasts) til mánadags, N. G. L. i. 138.III. to keep, retain, Germ. behalten; fá-ein skip héldu seglum sinum, Fms. x. 143; þú skalt jafnan þessu sæti h., Nj. 6; h. bústað sínum, Ld. 26; h. ríki sínu, Al. 58, Fms. i. 13; h. öllum Noregi, viii. 155; h. frelsi ok eignum, vi. 40; h. hlut sínum, to uphold one’s right, Eg. passim; halt sömum vinum sem ek hefi haft, Fas. i. 375; h. hreinleik sínum, Al. 58.β. to hold, keep safe, preserve; h. hlut sínum, Ld. 54; h. heilsu, Grág. i. 145; h. virðingu sinni, Ld. 16; þá heldr hann kosti sínum, Grág. ii. 209; h. tíma ( honour) sínum, Al. 59; h. lífi ok limum, Eg. 89; h. lífinu, Nj. 111; h. trúnaði sínum, 109; vináttu sinni, Ld. 200; einorð sinni, Fb. ii. 265; h. sér réttum, to keep oneself right, Ld. 158; h. e-m heilum, Odd. 30; h. ríki fyrir e-m, Fms. v. 279; h. manna-forræði fyrir e-m, Hrafn. 19; h. réttu máli fyrir e-m, Fms. vii. 64.2. to continue to keep, keep all along; h. teknum hætti, Fms. iv. 254; h. vöku, to keep oneself awake, Ld. 152; but h. vöku fyrir e-m, to keep another awake; halda sýslu sinni, Fs. 36; h. högum, to keep grazing, Eb. 104, Ld. 148.3. to hold, keep one’s stock; ellipt., vetr var íllr ok héldu menn ílla, the winter was cold and it was ill to keep live stock, Sturl. ii. 143, (cp. fjár-höld); hann hélt vel svá at nær lifði hvat-vetna, Hrafn. 22: metaph., ílla hefir þinn faðir þá haldit, Fms. xi. 144; öld hefir ílla haldit, the people have had a sad loss, vi. (in a verse); h. fangi, and also ellipt. halda, of sheep and cattle, opp. to ‘to go back.’4. phrases, halda njósnum, to keep watch, to spy, Fms. viii. 146, Nj. 113; hann hélt njósnum til Önundar, Landn. 287; hélt konungr njósnum til, ef …, Fms. vii. 128; hann skyldi h. njósnum til ok gera orð konungi, i. 54; h. njósnum til um e-t, iv. 119, Nj. 93; halda njósn (sing.) um skip þat, Eg. 74; þér haldit njósnum nær færi gefr á Arnkatli, Eb. 186; hann lét h. njósnum uppi á landi, Fms. vii. 316; hann hélt fréttum til, ef …, iv. 349.β. halda (hendi) fyrir auga, to hold ( the hand) before the eyes, shade the eyes, Nj. 132, Fms. v. 196; h. fyrir munn e-m, to hold ( the hand) over one’s mouth; h. hendi yfir e-m, to hold the hand over one, protect one, Nj. 266, Fbr. 22, Korm.; h. hendi um háls e-m, to clasp the hands around one’s neck, Fms. i. 9; h. skildi fyrir e-n, to hold the shield for one as a second in a duel, Ísl. ii. 257, passim; h. e-m til náms, to hold one to the book, make one study, K. Þ. K. 56; h. e-m til virðingar, Ld. 98.IV. ellipt. (liði, skipi, för, stefnu, etc. understood), to hold, stand in a certain direction, esp. as a naut. term; þeir héldu aptr ( stood back again) um haustið, Eg. 69; treystisk hann eigi á haf at halda, Eb. 6; héldu þeir vestr um haf, id.; stigu þeir á skip sín, ok héldu út ( stood out) eptir firði, Fms. i. 63; þeir héldu þat sama sumar til Íslands, Ld. 6; hann hélt upp eptir hinni eystri kvísl, Fms. vii. 55; h. heim, to hold one’s course, stand homewards, Odd. 30; h. á braut, Grág. i. 92; Hrútr hélt suðr til Eyrar-sunds, Nj. 8; h. eptir e-m, to pursue one, 7; h. undan, to fly, Fms. x. 396, Nj. 98 (on land); kom móti þeim sunnan-veðr með myrkri, ok urðu þeir fyrir at h., to lay one’s course for the wind, A. A. 271; h. útleið, to stand on the outer tack, Eg. 78; h. til, to turn against, attack (on sea), Fms. xi. 72; hélt hann liði sínu suðr á Mæri, i. 62; þeir héldu liði sínu norðr til Þrándheims, id.; Haraldr konungr hélt norðan liði sínu, Eg. 32; héldu þeir skipi því suðr með landi, 69; skipi því lét hann halda vestr til Englands, id.; Unnr hélt skipinu í Orkneyjar, eptir þat hélt Unnr skipi sínu til Færeyja, Ld. 8.β. to graze, put in the field, of sheep, cattle; þykkir mér þat miklu skipta at þeim sé vel til haga haldit, Eg. 714; hvert Steinarr hafði látið nautum sínum halda, 715; ok bað hann h. nautunum annan veg, 716.γ. phrases, halda kyrru fyrir, to hold still, remain quiet, Ld. 216, Þórð. 30 new Ed., Nj. 223, 258; Hallr heldr nú til fangs ( went fishing) sem áðr, Ld. 38.V. with prep.; halda á e-u, to hold, wield in the hand, freq. in mod. usage, h. á bók, penna, fjöðr, hníf, skærum, nál, etc.; hafði hverr þat er hélt á, Nj. 279; h. á sverði, Fb. i. 33; hann tók við öxinni ok hélt (viz. á), ok sá á, Eg. 180: to hold fast, heldr nú maðr á manni, Fas. i. 12; eigi máttu helvítis byrgi h. á honum, 656 C. 6; ef hann heldr á fénu ( withholds it), Grág. i. 427.β. [Germ. anhalten], to hold to a thing, go on with, be busy about; h. á sýslu, to be busy, Rm. 14; h. á keri, qs. halda á drykkju, to go on drinking, carousing, Hm. 18: h. á hinni sömu bæn, Stj. 417; h. á fyrirsátrum við e-n, Þórð. 51 new Ed.; h. á búnaði sínum, Ld. 164; hélt hann þá á búnaði sínum sem skjótligast, Fms. ix. 215, x. 119, Sturl. ii. 245; þogar á bak Jólum hélt Ólafr konungr á búningi, Fms. v. 41; hann heldr nú á málinu, Nj. 259; nú heldr Þórðr á málinu ok verðr Oddný honum gipt, Bjarn. 11, Konr. (Fr.); h. á tilkalli, Fms. i. 84; h. á þessum sið, xi. 41; h. á för, to go on with one’s journey, Sighvat; gengu síðan brott ok héldu á ferð sinni, and went on their journey, Sturl.;—whence the mod. phrase, halda áfram, to go on, which seems not to occur in old writers.2. halda e-u fram, to hold up, make much of; bróðir minn mun mér mjök hafa fram haldit fyrir ástar sakir, Nj. 3.β. to hold on doing, (hence fram-hald, continuation); halda fram upp-teknu efni, Fms. i. 263; slíku hélt hann fram meðan hann lifði, iv. 254; hélt hann (fram) teknum hætti um veizlurnar, id., Grett. 14.3. halda saman, to hold together, Eluc. 6, Fms. vii. 140, Rb. 340.4. halda e-u upp, to hold aloft, Yngvarr hélt upp vísu þeirri, Eg. 152; steinninn heldr upp annarr öðrum, Rb. 390; h. upp árum, to hold up the oars, cease pulling, Fas. ii. 517, N. G. L. i. 65.β. to uphold, maintain, support; halda upp hofi, Landn. 64, Eb. 24; h. upp hofum ok efla blót, Fms. i. 91; h. upp kirkju, K. Þ. K. 52; h. upp Kristninni, Fms. i. 32: to keep going, h. upp bardaga, orrostu, xi. 66, 188, 340.γ. to discharge; h. upp féráns-dómi, Grág. i. 120; h. upp lögskilum, 145; h. upp svörum, Ó. H. 174; h. upp kostnaði, Eg. 77; h. upp gjaldi, Grág. i. 384; gjöldum, Fms. i. 81; h. upp bót, Grág. ii. 182; bótum, Eb. 100, 162, N. G. L. i. 311; ef hann heldr upp yfirbót ( penance) þeirri, Hom. 70; h. upp bænum fyrir e-m, to pray for one, Fms. xi. 271; hélt hann því vel upp sem vera átti, discharged it well, x. 93.δ. halda sér vel upp, to hold oneself well up, Sturl.ε. metaph., skal-at hann lögvillr verða, svá at honum haldi þat uppi (i. e. went unpunished), Grág. i. 316; ok heldr honum þat uppi ( that will save him), ef hann er rétt-hafi at orðinn, ii. 242.5. halda e-u við, to maintain a thing, Hkr. i. 195.VI. impers.,1. to continue, last; hélt því nokkura stund dags, Fms. x. 125: hélt því lengi um vetrinn, Ld. 288; regni hélt haustnótt gegnum, Fms. vi. 83.2. with prep. við, to be on the brink of; hélt þá við atgöngu, they were within a hair’s breadth of coming to fight, Hkr. i. 143; hélt þá við vandræði, Fms. ix. 434; heldr við bardaga, vi. 8; heldr nú við hót, it is little short of a threat, i. 305; hélt við blót, x. 106; ok hélt við flótta, i. 174; hélt við meiðingar, Nj. 21, Sd. 143; henni hélt við, at hón mundi drepa hana, Nj. 118; þeim hélt við váða sjálfan, Ó. H. 168; konungi hélt við, hvárt hann mundi standask eðr eigi, Mag. 100; honum hélt við kafnan, Bs. i. 18; hélt þó við at þeir mundi berjask, Fs. 53.B. WITH ACC. to hold:I. to hold in possession, a fief, land, estate, office, or the like; þeir héldu alla hina beztu staði með sjónum, Fms. xi. 131; þeir er áðr höfðu haldit land af Dana-konungi, i. 232; Eirekr skyldi h. land af Aðalsteini konungi, 23; Vemundr hélt Firða-fylki, Eg. 12; hélt hann þat ríki undir Knút konungi, Ísl. ii. 242; í þeirri borg héldu þeir langfeðgar fimmtán konungdóma, Ver. 37; h. land sem leigu-land, Grág. ii. 278; konungrinn heldr af Guði nafnit, Sks. 599 B; prestar er kirkjur halda, H. E. i. 486; sá prestr er heldr Pétrs-kirkju, N. G. L. i. 312; presta þeirra er kirkju halda, 346; skal sá maðr ráða er kirkju heldr, K. Þ. K. 60; Ólafs kirkju þá er Væringjar halda (the parish church of W.), Hkr. iii. 408.2. halda ábyrgju, ábyrgð á e-n, to have the responsibility of a thing, Grág. ii. 399, K. Þ. K. 66; h. grip, to be in the possession of, Grág. i. 438, ii. 190; h. skóla, to keep a school, Mar.; h. fylgð, to perform, Fms. ix. 279; eiga vandræði at h., to be in a strait, difficulty, Eb. 108.II. to hold, keep, observe, a feast, holiday, or the like; halda kirkju-dag, K. Þ. K. 42; í hvers minning heldr þú þenna dag? Nj. 157; h. helgan þvátt-dag hvern, Pr. 437; h. helga daga, Sl.; h. Jóla-dag, Páska, Hvíta-sunnu, Rb. 134; minnstú að h. helgan hvíldar-daginn Drottins Guðs þíns (the Fourth Commandment in the Icel. version); h. heilagt, to keep holiday, Dipl. ii. 14; í dag þá hátíð höldum vér til himna sté vor Herra, Hólabók 54; er Júdar héldu hátíðligt, Stj. 110; (hence forn-haldinn, time-honoured): of the day-marks (vide dagr, p. 95), er þaðan haldinn miðr-morgin, Hrafn. 9.2. to keep; halda orð sín, to keep one’s word, Fms. x. 95; höldum öll einka-mál vár, vii. 305; h. sættir, Nj. 57; gerðú svá vel, félagi, at þú halt vel sætt þessa, 111, Sturl. iii. 153, Fs. 65, Gullþ. 20; hann kvaðsk vilja hafa svardaga af þeim ok festu, at halda, Nj. 164; h. eið, Sturl. iii. 153; h. frið, to keep peace, Greg. 7; ef þú vilt nokkura hluti eigi h. þá er ek hefi á lagt við þik, Eg. 738: to observe faith, law, rite, etc., halda átrúnað, Fms. i. 34, x. 277; h. Guðs lög ok landsins, vii. 305; h. lands lög, viii. 155; h. ein lög, 625. 52; hafa ok halda þau lög, Fms. i. 34; h. Kristilega trú, K. Á. 74; h. mál (orð) e-s, Greg. 17; h. alla hluti með athugasamlegu minni, Sks. 439.3. to keep, tend; halda geitr, Hkv. 2. 20 (exactly as in Gothic).III. to uphold, maintain, support; þykkir mér þér sé nú ísjár-vert, hvárt þú munt fá haldit þik eðr eigi, Nj. 155; munu vér þó ekki einhlitir at h. oss eptir þessi verk, Háv. 50; at hón mætti með valdi h. sik ok menn sína, Fas. i. 375; þat væri nokkurr várkunn, at þú héldir frænda þinn eðr fóstbróður, en þetta er alls engi (at) halda útlaga konungs, Ó. H. 145; enda ætla ek lítinn viljann til at h. vini þína, Fms. vii. 244; því at Eysteinn konungr kenndi Inga konungi, at hann héldi þá menn, 248; ef þú heldr hann ( upholdest him) til þess at ganga á vini mína, Eg. 339; viljum vér allir fylgja þér ok þik til konungs halda, Fms. i. 34; Stephanus skyldi h. hann til laga ok réttinda, Sks. 653; h. e-n til ríkis, Fb. i. 236; vinsæld föður hans hélt hann mest til alþýðu vináttu, Fms. vii. 175; þeir sem upp h. ( sustain) þenna líkama, Anecd. 4.β. phrases, halda e-m kost, borð, to keep at board, entertain, Fms. ix. 220, x. 105, 146, Nj. 6; or, halda e-n at klæðum ok drykk, Ó. H. 69; h. stríð, bellum gerere (not class.), Fms. x. 51; h. úfrið, Fas. ii. 539.2. halda sik, to comfort oneself, Sks. 281, Hom. 29; kunna sik með hófi at h., Sturl. iii. 108; h. sik ríkmannliga, to fare sumptuously, Ld. 234; hann hélt betr húskarla sína en aðrir, Fms. vii. 242; h. mjök til skarts, to dress fine, Ld. 196; þar var Hrefna ok hélt allmjök til skarts, id.; hann var hægr hvers-dagliga, ok hélt mjök til gleði, Sturl. iii. 123; hélt hann hér mjök til vinsælda ok virðinga, he enjoyed much popularity and fame, Ld. 298.β. ellipt. (sik understood), at h. til jafns við e-n, to bear up against one, to be a match for one, Ld. 40; ef þér hefir eigi til þess hug eðr afl at h. til jafns við e-n húskarl Þorsteins, Eg. 714; h. til fullnaðar, to stand on one’s full rights; ef þær taka eigi fullrétti, eðr h. eigi til fullnaðar, Grág. ii. 109; h. fullara, to hold one above other men, Ó. H. (in a verse); lét konungr þá h. mjök til ( make great preparations) at syngja messu hátíðliga, Hkr. i. 287.3. to hold forth, put forward; at þeim inyiidi þungbýlt vera í nánd honum, ef þeir héldi nokkurn annan fyrir betra mann en hann, Ld. 26; síðan hélt konungr Erling fyrir tryggvan mann, Fms. ix. 399.β. to hold, deem, be of opinion; the old writers seem not to use the word exactly in this sense, but near to it come such phrases as, hón hélt engan hans jafningja innan hirðar hvárki í orðum né öðrum hlutum, i. e. she held him to be above all men, Ld. 60; halda menn hann fyrir konung, Fb. i. 216; still closer, halda menn at Oddný sé nú betr gipt, Bjarn. 12 (but only preserved in a paper MS.): this sense is very freq. in mod. usage, to hold, mean, eg held það; eg held ekki, I think not; (hence hald, opinion.)γ. phrases, halda mikit upp á e-n, to hold one in much esteem, love, Stj. 33; halda af e-m, id., Fas. i. 458, ii. 63, 200, iii. 520, esp. freq. in mod. usage, (upp-á-hald, af-hald, esteem.)4. to hold on, keep up; halda varnir, to keep up a defence, Sks. 583; halda vörð, to keep watch, Eg. 120, Grág. i. 32, 264; halda njósn, Eg. 72, 74, Fms. xi. 46; halda tal af e-m, to speak, communicate with one, ii. 88.5. to hold, be valid, be in force, a law term; á sú sekt öll at halda, Grág. i. 89; á þat at h. allt er þeir urðu á sáttir, 86; enda á þat at h. með þeim síðan, ii. 336.IV. to hold, compel, bind (with the notion of obligation or duty); heldr mik þá ekki til utan-ferðar, Nj. 112; þó heldr þik várkunn til at leita á, i. e. thou art excused, thou hast some excuse in trying, 21; var auðsætt hvat til hélt um sættir, Bjarn. 70; þik heldr eigi hér svá mart, at þú megir eigi vel bægja héraðs-vist þinni, Eb. 252; þar mælir þú þar, er þik heldr várkunn til at mæla, Nj. 227; ek mun vera vinr hans, ok alla þá, er at mínum orðum láta, halda til vináttu við hann, i. e. I will be his friend, and all those who lend ear to my words I will hold to friendship with him, Eg. 18.2. halda sik frá e-u, to keep oneself from, to refrain from a thing, Sks. 276 B; h. sik frá munaðlífi, Post. 656 A. ii. 16, Hom. 53, 135; h. sik aptr af e-u, to abstain from, Hkr. i. 512.V. absol. to be the cause of, be conducive to a thing; heldr þar margt til þess, there are many reasons for this, Nj. 192; vildim vér vita hvat til heldr, Fms. vii. 106; en hann vissi eigi hvat til hafði haldit, er hann kom eigi, xi. 11; margir hlutir héldu til þess, Eg. 38; þat hélt til þess, at …, Al. 94; hélt til þess ( conduced to it) góðgirnd hans, stórmennska ok vitsmunir, Fs. 29; hefir þat mjök til haldit, er ek hefi svá lengi dvalizt, at ek ætlaða, Ld. 32; hann lét bæði til h. vingan ok mágsemd, Fs. 24; heldr þat mest til at þá var komit útfall sjávar, Ld. 56; hélt þat mest til þess, at hann gafsk bezt í öllum mannraunum, 60; þat eitt hélt til, at þeir fóru eigi málum á hendr Þórði, at þeir höfðu eigi styrk til, 138.VI. to hold, comprise; sólar-öld heldr tuttugu ok átta ár, Rb. 510; h. skor (of weight), Grág. i. 500.☞ In some instances the use of dat. and acc. wavers, e. g. halda húsum, to keep up the houses, Grág. ii. 278, 335; h. hliði, to keep the gate in repair, 265; but halda hlið (acc.), 332: to keep, observe, h. lögum, griðum, boðorðum, Glúm. 333, Grág. i. 357, ii. 166, 623. 28; hélt hann þessu sumu, Fms. x. 416 (Ágrip); halda ílla orðum, vii. (in a verse); þeir er því þingi áttu at h., Glúm. 386; h. sáttum, St. 17; h. eiðum, Bkv. 18; Gizuri þótti biskup h. ríkt ( protect strongly) brennu-mönnum, Sturl. i. 201 C; Guð er sínum skepnum heldr (keeps, protects) ok geymir, Mar.; þá hélt engi kirkju mönnum, … kept no man safe, Fms. ix. 508; h. njósn (acc.) um e-t, Eg. 74; h. til njósn, 72; njósnir, Fms. xi. 46. In most of these instances the acc. is the correct case, and the dat. is due either to careless transcribers or incorrect speaking: in some instances an enclitic um has been taken for a dative inflexion, thus e. g. sáttum haldi in Stor. l. c. is to be restored to sátt um haldi; eiðum haldit in Bkv. l. c. to eið (for eiða) um haldit; in others the prep. um has caused the confusion, as ‘halda njósn um at’ has been changed into halda njósnum at. But in the main the distinction between the use of dat. and acc. is fixed even at the present time: the acc. seems to represent the more primitive usage of this verb, the dat. the secondary.C. REFLEX.:I. to hold oneself, to stay; héldusk þeir þá ekki fyrir norðan Stað, Fms. i. 63; mátti hann eigi þar haldask, Landn. 246; h. á baki, to keep oneself on horseback, keep one’s seat, Grág. ii. 95; munu þeir skamma stund hér við haldask, Nj. 247: to be kept, remain, þá skal hann h. með Helju, Edda 39: to resist, megu vér ekki við h. fyrir ofreflis-mönnum þessum, Nj. 254; hélzk þá ekki við honum, Eg. 289; mann er svá hefir haldisk við höfuð-syndum, Hom. 157.β. to hold out, last, continue; ok hélzk ferillinn, Eg. 579; hélzk undr þetta allt til dags, Nj. 272 (twice); hélzk konungdómr í kyni hans, Rb. 394; lengi síðan hélzk bruna-öld með Svíum, Yngl. S.; lengi hélzk þat í ætt þeirri, at …, Eg. 770; hélzk vinátta með þeim, Nj. 66; þat hefir enn haldizk í ætt hans, Fms. iv. 8; ok hefir þat haldizk ( it has continued to be so) síðan er ek hefi hann séð, Ld. 174; honum haldisk (imperat.) sigr ok langt líf, Ver. 57; betr þætti mér, at hún héldisk þér, that it (the luck) would hold out for thee, Fb. ii. 74; ef hann helzk í útrú sinni, if he perseveres in his untruth, 623. 26.γ. to be kept safe and sound; menn allir héldusk ( all bands were saved) ok svá fé, Ld. 8, Fs. 143; þar héldusk menn allir ok mestr hluti fjár, Eg. 405; hafði fé vel haldizk, has been well kept, done well, Ld. 34.δ. to be valid, stand; eigu þau handsöl hennar at haldask, Grág. i. 334; engi má haldask dómr hans, Edda 15; skyldu þau (the truce) haldask um þingit, Nj. 348.2. impers., mér helzk, e-m helzk vel, ílla, á e-u, to have a good hold, have luck with a thing; mér helzk lítt á sauða-mönnum, Grett. 110 A.3. recipr., haldask á, to hold or pull one against another, wrestle, (hence á-höld); var sagt Magnúsi, at þeir héldisk á úti, that they were fighting outside, Sturl. ii. 44.II. part. pass. haldinn, [Dan. holden], so ‘holden,’ in such and such a state; vel haldinn, in good condition, faring well, well to do, Eg. 20, 234; hugðusk þar ok haldnir ( safe) mundu vera, Ver. 34; þungliga h., very sick, Eg. 565, Hkr. ii. 199; vel haldinn, doing well; tak heldr annat fé, svá mikit, at þú þykisk vel haldinn af, i. e. fully satisfied, having got full redress, Boll. 350; Sveinn sagði, at hann vill hafa tvá hluti fjárins, Hrani sagðisk ekki af því haldinn ( satisfied) vera, Fms. iv. 31: in the phrase, heilu ok höldnu, safe and sound, Bs. i. 191, Fms. xi. 376, Hkr. i. 319; með höldnu hljóði, preserving the sound, Skálda 175.2. ok mun þykkja sér misboðit ef þú ert haldinn (kept, protected), Finnb. 344.β. kept, observed, Fms. xi. 99.γ. held in custody, in prison, Bs. i. 419, Sturl. i. 151.III. gerund., haldandi, holding good, valid; sá dómr er eigi haldandi, is not valid, K. Á. 304; af öllu afli er friðr haldandi, Hom. 5.2. part. act., með upp haldandi höndum, with uplifted hands, Bs. i. 684. -
3 HALD
n.1) hold, fastening;2) keeping in repair (fyrir hald kirkju);3) support, backing (hann hefir nú hald mikit af konungi);hald ok traust, help and support in need;koma e-m at haldi, í hald, to be of use or help to one;hér kemr illa í hald, it does little good;4) custody (Ólafr konungr tók þá við haldi Hræreks konungs);5) esteem (vera með e-m í góðu haldi);* * *n. (vide halda), hold:1. a hold, fastening; nýtr bóndi afls ok kippir vaðnum, þvíat hann hugði haldit annan veg eigi bila, Fms. xi. 442.2. a law phrase, withholding; gagna-hald, Grág. ii. 273; þá á hann kost hvárt er hann vill at hætta til haldsins eðr eigi, … en ef hón er login, þá verðr eigi rétt haldit, i. 312; stefna um tíundar hald, ok telja hinn sekjan um, K. Þ. K. 46.II. upholding, maintenance:1. reparation; fyrir hald á kirkju, Vm. 12; segja til halds kirkjunni ( to defray the repairs of the kirk) þann jarðar-teig, Dipl. iii. 12.2. a law term, possession; sögðum vér með fullum laga-órskurði Guðmundi til halds sagða jörð, Dipl. iii. 5; hafa vald eðr hald e-s hlutar, Bs. i. 720; hón á tveggja króka hald í vatnið, she (the church) has the hold ( right) of two hooks in the lake, Pm. 41.β. þessum fénaði beit ok hald ( bite and occupation) fyrir sunnan á, Dipl. v. 10.3. support, backing; við tókum okkr hald þar er Guð var, Hom. 154; hann hefir nú hald mikit af konungi, he has much support from the king, Eg. 336: so in the phrase, hald ok traust, help and support in need; hón hafði þenna mann sent honum til halds ok trausts, Ld. 46: and in the phrases, koma e-m at haldi or í hald, to prove true to one, be of use, help to one; ok má hann enn vel koma þér at haldi, Ísl. ii. 329; ílla koma honum góðir frændr í hald, Fms. x. 413, Greg. 22; eigi veit ek mér verr í hald koma úknáleik minn en þér afl þitt, Fms. vi. 203, Fs. 182; kemr oss þat lið ekki at haldi, Fms. viii. 214, xi. 31; þvíat vér höfum ærit mart (lið) ef oss kæmi þat vel at haldi, Nj. 192; hér kemr ílla í hald, this comes ill to help, is a great shame, Lv. 95.4. custody; Ólafr konungr tók þá við haldi Hæreks konungs, Ó. H. 73; hafa e-n í haldi, to keep one in custody, freq.: hence varð-hald, custody.5. entertainment; fór hann til hirðar jarls ok var með honum í góðu haldi, Bjarn. 5; hann var þar um vetrinn ok í því hærra haldi af húsfreyju sem hann var lengr, Fms. vii. 112.6. a course, a naut. term; ef stýrimenn vilja báðir fara, ok skilr þá um hald, Grág. ii. 398: hence áfram-hald, going on; aptr-hald, return.7. holding, meaning, suggestion; það er hald manna, freq. in mod. usage, but no reference to old writers has been found.8. keeping, tending, of cattle; góð höld á skepnum, goð skepnu-höld, freq.III. a holding, keeping, observance, of a feast, holiday; allra heilagra manna hald, Ver. 53; þótt et meira hald sé á dægrinu, although it be a holiday of first degree, Grág. ii. 360; var þá þegar tekinn í mikit hald hans lífláts-dagr, Fms. xi. 309; í borg þessi var Þórs-hof í miklu haldi, in high worship, Al. 19: hence hátíða-hald, keeping high holidays; Jóla-hald, Fms. i. 32; Drottins-daga-hald, Nj. 165; af-hald, upp-á-hald, esteem, ‘uphold;’ ártíða hald, B. K. 25; níu lestra-höld, reading the nine legends, Vm. 51, 64.IV. in plur., höld, handles; klukka lítil af höldin, Vm. 42; handar-hald, a handle; cp. also haf-ald: á-höld, utensils. halds-maðr, m. a keeper, guardian, Gþl. 258, 501, Js. 121. -
4 helgr
(gen. helgar, dat. and acc. helgt; pl. helgar), f. holiday, festival; hringja til helgar, to ring for a festival.* * *f., dat. and acc. helgi, pl. helgar, [Swed. helg], a holiday, feast, the Sabbath; hann vildi eigi berjask um Jólin fyrir sakir helgar, Fms. vii. 183; hefsk sú helgr þváttdag, K. Á. 152; halda Jóla-helgi, id.; hringja til helgar, to ring the bells at a feast, Ó. H. 118; Sunnudags-h., Páska-h., Jóla-h., Hvítasunnu-h.; eptir helgina, after the Sabbath, Orkn. 268.COMPDS: helgarbrigði, helgarbrot, helgarfriðr. -
5 MESSA
* * *I)f.1) mass; syngja messu, to chant the mass;(að), v. to say the mass.* * *u, f. [eccl. Lat. missa], a mass, from the Roman Catholic times; syngja messu, to chant the mass, Bs. i. 21, K. Þ. K. 56, Hom. 137, passim, Nj. 157; messu bók, a mass book, Vm. 17, 68, Pm. 104; messu brefer, a breviary, Dipl. v. 18; messu söngr, chanting the mass, Bs. i. 823, Stj. 238, K. Á. 116, Vm. 108; messu embætti, mass service, divine service, Fms. xi. 429, Bs. i. 823; messu-föt, messu-fata-lindi, see lindi, Fms. iv. 111; messu klæði, messu skrúð or skrúði, the vestments, K. Þ. K. 56, 57, 72, 74, Fms. ii. 177, viii. 197, Bs. i. 63, 429; messu hökull, a cope, Nj. 279, B. K. 52; messu serkr or messu sloppr or stakkr, a surplice, Fms. iii. 168, B. K. 83, Vm. 29, 52; messu stóll, the. mass desk, Mar.; messu djákn, a deacon, clerk, Nj. 272, Vm. 5, Bs. i. 412, 871:—poët., odda messa, vápna messa, the weapon mass, = battle, Lex. Poët.COMPDS: messufall, messnfært, messuhald, messumál, messuprestr, messusöngsmaðr, messuvín.B. A mass-day, holiday, also messu-dagr, K. Þ. K. 44, 104, Bs. passim; messu-nátt, a holiday night, N. G. L. i. 343. The chief mass-days, commonly used as dates or epochs in the Sturlunga S., the Biskupa Sögur, and in similar old writers, are1. of Norse and Icel. saints, Ólafs-messa, St. Olave’s day = the 29th of July and 3rd of August; Magnús-m., St. Magnus’ day of the Orkneys = the 16th of April and 13th of December; Hallvarðs-m., St. Halvard’s day = the 15th of May; Þorláks-m., St. Thorlac’s day of Skalholt = the 20th of July and 23rd of December; Jóns-m. (the bishop of Hólar) = the 3rd of March and 23rd of April; Eldbjargar-m. = the 7th of January.2. other saints’ days of the Roman Catholic church, Máríu-messa = the 25th of March; Þing-Máríu-m. = the 2nd of July, i. e. ‘Thing Mary’s mass,’ for the alþing was to meet about that time; Máríu-m. (Siðari) = the 8th of September; Kross-m. = the 3rd of May and 14th of September; Lafranz-m. = the 11th of August; Bræðra-m. = the 20th of January; Pétrs-m. = the 22nd of February; Páls-m. = the 25th of January; Pétrs messa ok Páls = the 29th of June; Jakobs-m. = the 25th of July: Kyndil-m. = Candlemas; Allra-Heilagra-m. = All Souls’ day; Mikkjals-m. = Michaelmas day; Tveggja Postula-m. = the 1st of May; Seljumanna-m., the Saints’-day of Selja = the 8th of July (for the interesting record see Fms. i, headed Þáttr Albani ok Sunnifu); Kolumba-m., St. Columba’s day = the 9th of June; Sviftúns-m. = the 3rd of July; Blasius-m. = the 3rd of February; Kolnismeyja-m. = the 21st of October; Thomas-m. = the 21st of December; Egidius-m. = the 1st of September; Tiburtius-m. = the 14th of April; Bótólfs-m. = the 17th of June, etc.3. Hlaupárs-messa, Leap-year mass = the 24th of February. These and some others are frequent in the Bs. and writers of that kind. The time about the end of June and beginning of July is in Icel. called messur (f. pl.), κατ ἐξ.; fram undir messur, til messna, and the like. -
6 BÚA
(bý; bjó, bjoggum or bjuggum; búinn), v.1) to prepare, make ready;búa skip í för, to make a ship ready for a voyage;búa ferð sína, to make ready for a journey (voyage);búa veizlu, to prepare (make preparations) for a feast;búa mál á hendr e-m, to take out a summons against one, be in a lawsuit;2) to dress, attire, adorn, ornament;bjó hón hana sem hón kunni bezt, she dressed her as well as she could;sá þeir konur vel búnar, well dressed;búa beð, rekkju, to make a bed;búa öndvegi, hús, to make a high seat, adorn a house (for a feast);öll umgjörðin var búin gulli ok silfri, adorned (mounted) with gold and silver;vápn búit mjök, much ornamented;4) to deal with, to treat;þeir bjuggu búi sem þeim líkaði, they treated it as they liked, viz. recklessly;Haraldr bjó heldr úsparliga kornum Sveins, used S.’s stores rather unsparingly;5) to live, dwell (búa í tjöldum);þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed there during the night;sá maðr bjó á skipi (had his berth) næst Haraldi;6) to have a household (cattle, sheep, and milk);meðan þú vilt búa, as long as thou will keep house;búa á or at, with the name of the place added in dat., to live at or in (hann bjó á Velli; Gunnar bjó at Hlíðarenda);búa í skapi, brjósti e-m, to be, dwell in one’s mind (eigi býr þér lítit í skapi);sýnandi þá hjartaliga gleði, er í brjósti býr, that fills the breast;8) to behave, conduct onself (bjuggu þeir þar fremr úfriðliga);9) with preps.:búa af e-u, to lose;láta e-n af baugum búa, to let him be deprived of his riches;búa at e-u, to treat, = búa e-u (cf. 4);þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had treated their premises;búa e-t fyrir, to prepare (þeir hlutir, er guð hefir fyrir búit sínum ástvinum);búa fyrir, to be present (hann ætlar, at Selþórir muni fyrir búa í hverju holti);búa hjá konu, to lie with a woman;búa í e-u, to be at the bottom of, = búa undir e-u (en í þessu vináttumerki bjuggu enn fleiri hlutir);búa með e-m or e-rri, to cohabit with;búa með konu, to lie with;búa saman, to live together (as husband and wife, as friends); to have a common household (ef menn búa saman);búa e-t til, to prepare, take the preparatory steps in a case (búa sök, mál, vígsmál til, cf. 1);búa til veizlu, to prepare for a feast;búa til seyðis, to get the fire ready for cooking;búa til vetrsetu, to make preparations for a winter abode;búa um e-n, to make one’s bed (var búit um þá Þórodd á seti ok lögðust þeir til svefns);Þórólfr lét setja upp skip sitt ok um búa, he had his ship laid up and fenced round;kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to dress B.’s (her husband’s) bloody head;búa um andvirki, to fence and thatch hayricks;at búa svá um, at aldri mátti vökna, to pack it up so that it could not get wet;búa svá um, at (with subj.), to arrange it so, that;búa eigi um heilt við e-n, to be plotting something against one;búa um nökkurn skoll, to brood over some mischief (deceit);búa um grun, to be suspicious;búa um hverfan hug, to be fickleminded;gott er um öruggt at búa, to be in a safe position;búa undir e-u, to be subject to, suffer, endure (hart mun þykkja undir at búa);eiga undir slíkum ofsa at búa, to have to put up with such insolence; to be the (hidden) reason of, to be at the bottom of (þat bjó þar undir, at hann vildi taka ríkit undir sik);þér vitið gørst, hvat yðr býr undir (what reason you have) at girnast eina útlenda mey;búa e-n veg við e-n, to behave or act so and so towards one;sárt býr þú nú við mik, Þóra, thou treatest me sorely;búa við e-t, to enjoy (þú býr við eilífa ást ok bíðr eilífra ömbuna); to submit to, put up with;ok mun eigi við þat mega búa, it will be too hard to bide;búa yfir e-u, to hide, conceal;framhlutr ormsins býr yfir eitri, is venomous;lítill búkr býr yfir miklu viti, little body holds mickle wit;búa yfir brögðum, flærð ok vélum, to brood over tricks, falsehood, and deceit;10) refl., búast.* * *pret. sing. bjó, 2nd pers. bjótt, mod. bjóst; plur. bjoggu, bjöggu, and mod. bjuggu, or even buggu; sup. búit, búið, and (rarely) contr. búð; part. búinn; pret. subj. bjöggi, mod. byggi or bjyggi; pres. sing. indic. bý; pl. búm, mod. búum: reflex. forms býsk or býst, bjósk or bjóst, bjöggusk, búisk, etc.: poët. forms with suffixed negative bjó-at, Skv. 3. 39: an obsolete pret. bjoggi = bjó, Fms. ix. 440 (in a verse); bjöggisk = bjósk, Hom. 118. [Búa is originally a reduplicated and contracted verb answering to Goth. búan, of which the pret. may have been baibau: by bûan Ulf. renders Gr. οικειν, κατοικειν; Hel. bûan = habitare; Germ. bauen; Swed. and Dan. bo. The Icel. distinguishes between the strong neut. and originally redupl. verb búa, and the transit. and weak byggja, q. v.: búa seems to be kindred to Gr. φύω, εφυσα (cp. Sansk. bhû, bhavâmi, Lat. fui); byggja to Lat. făcio, cp. Swed.-Dan. bygga, Scot. and North. E. to ‘big,’ i. e. to build; cp. Lat. aedificare, nidificare: again, the coincidence in sense with the Gr. οικος, οικειν, Lat. vicus, is no less striking, cp. the references s. v. bú above. Búa, as a root word, is one of the most interesting words in the Scandin. tongues; bú, bær, bygg, bygð, byggja, etc., all belong to this family: it survives in the North. E. word to ‘big,’ in the Germ. bauen ( to till), and possibly (v. above) in the auxiliary verb ‘to be.’]A. NEUTER, to live, abide, dwell, = Gr. οικειν, Lat. habitare; sú synd sem í mér býr, Rom. vii. 17, 20; í mér, þat er í mínu holdi, býr ekki gott, 18; hann sem býr í ljósinu, 1 Tim. vi. 16; fyrir Heilagan Anda sem í oss býr, 2 Tim. i. 14; Látið Christs orð ríkulega búa meðal yðar, Col. iii. 16; þá trú … sem áðr fyr bjó í þinni ömmu Loide, 2 Tim. i. 5; þat hit góða sem í oss býr, 14; hann sem býr í ljósinu, þar einginn kann til að komast, 1 Tim. vi. 16; hence íbúð, living in, etc.; in many of those passages some Edd. of N. T. use byggja, but búa suits better: of a temporary abode, hann bjó í tjöldum, he abode in tents, Fms. x. 413.2. a naut. term; þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed, cast anchor during the night, Fms. vii. 3: on board ship, to have one’s berth, sá maðr bjó á skipi næst Haraldi er hét Loðinn, 166; engi maðr skyldi búa á þessu skipi yngri en tvítugr, x. 321.3. to live together as man and wife; henni hagar að b. við hann, 1 Cor. vii. 12; hagar honum hjá henni að b., 13; b. með húsfrú sinni, Stj. 47; b. við; Helgi prestr bjó við konu þá, er Þórdís hét (of concubinage), Sturl. i. 141; but búa saman, of wedded life, K. Á. 134.4. b. fyrir, to be present in the place: at Selþórir muni fyrir b. í hverju holti, Fms. iv. 260: recipr., sjór ok skúgr bjoggusk í grend, Skálda 202, Baruch.5. esp. (v. bú) to have a household, cattle, sheep, and milk; hence búandi, bóndi, bær, and bú; búa við málnytu ( milk), ok hafa kýr ok ær at búi, Nj. 236, Grág. i. 168, 335; b. búi (dat.), 153, K. Þ. K. 90; búa búi sínu, to ‘big ane’s ain biggin,’ have one’s own homestead.β. absol., meðan þú vilt b., so long as thou wilt keep bouse, Hrafn. 9; b. vel, illa, to be a good (bad) housekeeper; vænt er að kunna vel að búa, Bb. 3. 1; Salomon kóngur kunni að b., 100; fara að b., to begin housekeeping, 2. 6; b. á jörðu, to keep a farm, gefa þeim óðul sín er á bjoggu, Fms. i. 21.γ. búa á …, at …, i …, with the name of the place added, to live at or in a place; hann bjó á Velli (the farm) á Rangárvöllum (the county), Nj. 1; Höskuldr bjó á Höskuldstöðum, 2: hann bjó at Varmalæk, 22; hann bjó undir Felli, 16; Gunnarr bjó at Hlíðarenda, 29; Njáll bjó at Bergþórshváli, 30, 38, 147, 162, 164, 173, 174, 213, Landn. 39–41, and in numberless passages; Eb., Ld., Eg., Sturl., Bs., Ísl. ii, etc. (very freq.): also b. í brjósti, skapi, huga e-m, to be, dwell in one’s mind, with the notion of rooted conviction or determination, þess hins mikla áhuga, er þér býr í brjósti, Fms. iv. 80; því er mér hefir lengi í skapi búit, 78; ekki muntu leynask fyrir mér, veit ek hvat í býr skapinu, Lv. 16.II. metaph. and with prepp.; b. um e-t, or b. yfir e-u, almost in an uncanny sense, to brood over hidden schemes, designs, resentment, or the like; búa um hverfan hug, to be of a fickle mind, Skv. 3. 39; b. eigi um heilt, to brood over something against one, to be insincere, Fms. xi. 365; b. um skoll, to brood over some deceit, id.; b. um grun, to be suspicious, ii. 87: in good sense, b. um eitt lunderni, to be of one mind, Jb. 17; b. um þrek, hug, to have a bold heart, Lex. Poët.: b. í or undir e-u, to be at the bottom of a thing; en í þessu vináttu merki bjoggu enn fleiri hlutir, Ó. H. 125; mart býr í þokunni (a proverb), many things bide in the mist; en þat b. mest undir ferð Áka, at …, Fms. xi. 45; þóttusk eigi vita hvat undir myndi b., Nj. 62: b. yfir e-u, to brood over something, conceal; (ormrinn) bjó yfir eitri, i. e. the snake was venomous, Fms. vi. 351: the saying, lítill búkr býr yfir miklu viti, little bulk hides mickle wit, Al.; b. yfir flærð ok vélum, to brood over falsehood and deceit, id.; b. yfir brögðum, Fas. i. 290: b. undir, við e-t, to live under or with a thing, to bide, put up with; eiga undir slíkum ofsa at b., to have to put up with such insolence, Fms. xi. 248; at hart mun þykkja undir at b., Nj. 90, 101; ok mun eigi við þat mega b., i. e. it will be too hard to bide, 164; því at bændr máttu eigi við hitt b., Fms. xi. 224.III. in a half active sense; b. at e-u, or b. e-u (with dat.), to treat; þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had used their premises, Eg. 85; þeir bjoggu búi sem þeim líkaði (where with dat.), i. e. they treated it recklessly, Bs. i. 544; Haraldr jarl fór til bús Sveins, ok bjó þá heldr úspakliga kornum hans, Orkn. 424 (in all passages in bad sense): búa vel saman, to live well together, be friendly, Fms. xi. 312; hence sam-búð, living together; b. við e-n, to treat one so and so; sárt býr þú við mik, Þóra, thou treatest me sorely, vii. 203.B. ACTIVE, to make ready: the sense and form here reminds one of the Gr. ποιειν: [this sense is much used in Old Engl., esp. the part. bone, boon, or boun, ready, (‘boun to go,’ Chaucer, etc.); in later Engl. ‘boun’ was corrupted into ‘bound,’ in such naut. phrases as bound for a port, etc.: from this part, the ballad writers formed a fresh verb, to boun, ‘busk ye, boun ye;’ ‘busk’ is a remnant of the old reflex, búask, see Dasent, Burnt Njal, pref. xvi. note, and cp. below III.]I. to make ready, ‘boun,’ for a journey; b. ferð, för sína; and as a naut. term, b. skip, to make ready for sea; bjoggu þeir ferð sína, Fms. ix. 453; en er þeir vóru búnir, Nj. 122; ok vóru þá mjök brott búnir, they were ‘boun’ for sea, Fms. vii. 101; bjó hann skip sitt, Nj. 128; en skip er brotið, svá at eigi er í för búanda á því sumri, i. e. ship unfit to go to sea, Grág. i. 92; b. sik til göngu, to be ‘boun’ for a walk, Ld. 46; b. sik at keyra, to make one ready for …, Nj. 91.β. as a law term, b. sök, mál, or adding til, b. til sök, mál á hendr e-m, to take out a summons against one, begin a lawsuit; b. mál í dóm, of the preliminaries to a lawsuit, hence málatilbúningr, in numberless cases in the Grágás and Sagas.γ. generally to prepare, make; b. smyrsl, to make ointments, Rb. 82.2. = Old Engl. to boun, i. e. to dress, equip; b. sik, to dress; svá búinn, so dressed, Fms. xi. 272; hence búningr, dress (freq.); vel búinn, well-dressed, Nj. 3, Ísl. ii. 434; spari-búinn, in holiday dress; illa búinn, ill-dressed; síðan bjó hon hana sem hon kunni, she dressed her as well as she could, Finnb. 258; b. beð, rekkjur, to make a bed, Eg. 236; b. upp hvílur, id., Nj. 168; b. öndvegi, hús, to make a high seat, dress a house for a feast, 175, (hús-búnaðr, hús-búningr, tapestry); búa borð, to dress the table, (borð búnaðr, table-service); b. stofu, Fms. iv. 75.β. búa til veizlu, to make ‘boun’ ( prepare) for a feast, Eg. 38, Fms. vii. 307; b. til seyðis, to make the fire ‘boun’ for cooking, Nj. 199; b. til vetrsetu, to make ‘boun’ for a winter abode, Fms. x. 42; til-búa, and fyrir-b., to prepare; eg fer héðan að til-b. yðr stað, John xiv. 3; eignizt það ríki sem yðr var til-búið frá upphafi veraldar, Matth. xxv. 34.γ. b. um e-t, in mod. use with the notion of packing up, to make into a bundle, of parcels, letters, etc.; hence um-búningr and um-búðir, a packing, packing-cover; b. um rúm, hvílu, to make a bed; búa um e-n, to make one’s bed; var búið um þá Þórodd í seti, ok lögðusk þeir til svefns, Th.’s bed was made on the benches, and they went to sleep, Ó. H. 153; skaltú nú sjá hvar vit leggumk niðr, ok hversu ek bý um okkr (of the dying Njal), Nj. 701; er mér sagt at hann hafi illa um búit, of a dead body, 51; þeir höfðu (svá) um sik búit ( they had covered themselves so) at þá mátti eigi sjá, 261; kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to comb B.’s (her husband’s) bloody head, Ld. 244; búa svá um at aldri mátti vökna, pack it up so that it cannot get wet, Fms. vii. 225; Þórólfr lét setja upp skip ok um búa, he had the ship laid up and fenced it round (for the winter), Eg. 199; b. um andvirki, to fence and thatch bay-ricks, Grág. ii. 335: metaph. to manage, preserve a thing, Fms. ix. 52; aumlega búinn, in a piteous state, Hom. 115.3. to ornament, esp. with metals or artificial work of any kind, of clothes laced with gold; kyrtill hlaðbúinn, Ísl. ii. 434, Nj. 48, Vm. 129: of gloves, B. K. 84: of a belt with stones or artificial work, Fms. xi. 271: of a drinking-horn, D. N. (Fr.); but esp. of a weapon, sword, or the like, enamelled with gold or silver (gull-búinn, silfr-búinn); búin gulli ok silfri, Fms. i. 15; búinn knífr, xi. 271; vápn búit mjök, much ornamented, ii. 255, iv. 77, 130, Eb. 226, 228.β. part., búinn at e-u, or vel búinn, metaph. endowed with, well endowed; at flestum í þróttum vel búinn, Nj. 61, Fms. x. 295; at auð vel búinn, wealthy, 410; vel búinn at hreysti ok allri atgörvi, Eg. 82; bezt at viti búinn, Fms. xi. 51.II. particular use of the part. pass, ‘boun,’ ready, willing; margir munu búnir at kaupa, ready, willing to buy, Fms. vi. 218; hann kvaðsk þess fyrir löngu búinn, Ld. 66, Fms. iii. 123; nefna vátta at þeir eru búnir ( ready) at leysa kvið þann af hendi, Grág. i. 54; vóru allir til þess búnir, Fms. xi. 360: compar., engir menn sýna sik búnari ( more willing) til liðveizlu, Sturl. i. 103: the allit. phrase, vera boðinn og búinn til e-s, vide bjóða VI: denoting fitted, adapted, ek em gamall, ok lítt b. at ( little fit to) hefna sona minna, Nj. 200; þótt ek sé verr til b. en hann fyrir vanheilsu sakir, Fms. vii. 275; eiga við búið (mod. vera við búinn), to keep oneself ready, to be on one’s guard, Bs. i. 537.2. on the point of doing, about to do so and so; hann var búinn til falls, he was just about to tumble, Fms. x. 314; en áðr þeir kómu var búið til hins mesta váða, ix. 444, v. l.β. neut. búið is used almost adverbially, on the point of, just about to; ok búið við skipbroti, Ísl. ii. 245; búið við váða miklum, Fms. ix. 310; sagði at þá var búit við geig mikinn með þeim feðgum, Eg. 158: this is rare and obsolete in mod. usage; and the Icel. now say, liggja við mér lá við að detta, where an old writer would have said, ek var búinn at detta; the sense would else be ambiguous, as búinn, vera búinn, in mod. usage means to have done; ég er búinn að eta, I have done eating; vera búinn að e-u (a work, business of any kind), to have done with it; also absol., eg er búinn, I have done; thus e. g. vera b. að kaupa, fyrir löngu b., b. at græða, leysa, etc., in mod. sense means to have done, done long ago; only by adding prepp. við, til (vera við búinn, til búinn) the part. resumes its old sense: on the other hand, búinn in the sense of having done hardly ever occurs in old writers.γ. búð (búið) is even used adverbially = may be, may happen; with subj. with or without ‘at,’ búð, svá sé til ætlað, may be, it will come so to happen, Nj. 114; búð, dragi til þess sem vera vill, 185; búð, eigi fari fjarri því sem þú gazt til, id., Ed. Johns. 508, note c; búð, svá þykki sem ek grípa gulli við þá, 9, note 3; búð, eigi hendi hann slík úgipta annat sinn, 42; búð, ek láta annars víti at varnaði verða, 106; búð, vér þurfim enn hlífanna, Sturl. ii. 137 (vellum MSS.; um ríð, Ed., quite without sense), cp. also Eb. 27 new Ed.: in mod. usage it is freq. to say, það er búið, vel búið, albúið, etc., it is likely, most likely that …δ. svá búit, adverbially, and proncd. as if one word, as matters stand, or even temp. at present, as yet; eigi mun hlýða svá búit, i. e. it will not do ‘so done,’ i. e. something else must be done, Eg. 507; eigi munu þér fá at unnit svá búið, i. e. not as yet, Fms. vii. 270; stendr þar nú svá búit (i. e. unchanged), um hríð, xi. 81; en berjask eigi svo búit, not fight as yet, Nj. 229; segja Eyjólfi til svá búins, they tell Eyolf the state of things, viz. that nothing had been done, Gísl. 41; þeir skildu við svá búit; þeir lögðu frá við svá búið, implying ‘vain effort,’ Germ. ‘unverrichteter Sache,’ Ísl. ii, Hkr. i. 340: at svá búnu, adverbially, as yet, at present; hann kvaðsk eigi fýsask til Íslands at svá búnu, Nj. 123, Fms. xi. 131; þenna draum segjum vér engum manni at svá búnu, this dream we will not tell to anybody as yet, Nj. 212; en at svá búnu tjár ekki, Fas. i. 364.III. reflex. to ‘boun’ or ‘busk’ oneself, make oneself ready, equip oneself; gengu menn þá á skip sín, ok bjoggusk sem hvatligast, Fms. v. 15: adding the infinitive of a verb as predicate, bjósk hann at fara norðr til Þrandheims, Eg. 18; or ellipt., where búask thus denotes the act itself, nú býsk hann út til Íslands, i. e. he ‘busked’ him to go …, Nj. 10; bjoggusk þeir fóstbræðr í hernað, they went on a free-booting trip, Landn. 31; seg Agli at þeir búisk þaðan fimmtán, 94: or adding another verb denoting the act, in the same tense, bjósk Haraldr konungr úr Þrándheimi með skipaliði, ok fór suðr á Mæri, he ‘busked’ him … and went south, Eg. 7; the journey added in gen., búask ferðar sinnar, Fms. i. 3; búask menn ferða sinna, Ld. 177.β. denoting intention, hidden or not put into action; fór sá kurr, at Skúli byggisk á land upp, Fms. ix. 483.2. to prepare for a thing; búask við boði, veizlu, etc., Nj. 10, Korm. 10; b. (vel, kristilega) við dauða sínum, andláti sínu, (eccl.) to prepare for one’s death, Fs. 80, Bs. i. 74; búask við vetri, to provide for the winter, get store in, Fms. xi. 415; b. við úfriði, vii. 23.β. to be on one’s guard, take steps to prevent a thing; nú ríða hér úvinir þínir at þér; skaltu svá við búask, i. e. be sure of that, make up thy mind, Nj. 264; bústu svá við, skal hann kveða, at …, Grág. ii. 244.γ. such phrases as, búask um = búa um sik, to make one’s own bed, encamp, make oneself comfortable, Nj. 259; tjölduðu búðir ok bjöggusk vel um, 219; var hörð veðrátta, svá at ekki mátti úti um búask, Fms. x. 13. Ld. 348; in the last passage the verb is deponent.3. metaph., b. við e-u, to expect, freq. in mod. usage; in phrases, það er ekki við að búast, it cannot be expected; búast við e-m, to expect a guest, or the like.β. to intend, think about; eg býst við að koma, I hope to come; eg bjóst aldrei við því, I never hoped for that, it never entered my mind, and in numberless cases.4. passive (very rare and not classical); um kveldit er matr bjósk = er m. var búinn, Fms. ix. 364. -
7 halda
* * *(held; hélt, héldum; haldinn), v.I. with dat.1) to hold fast (Gunnarr var kyrr svá at honum hélt einn maðr);to keep back, restrain (Hrafn fekk eigi haldit henni heima);2) to withhold (héldu bœndrgjaldinu);3) to keep, retain (þú skalt jafhan þessu sæti halda);to preserve (halda virðingu sinni, lífi ok limum);halda vöku sinni, to keep oneself awake;4) to hold, keep one’s stock;also ellipt. (vetr var illr ok héldu menn illa);5) phrases, halda njósnum, to keep watch, to spy (= halda njósnum til um e-t);halda (hendi) fyrir auga, to hold (the hand) before the eyes, shade the eyes;halda hendi yfir e-m, to protect one;6) to hold, stand, steer, ellipt., þeir héldu aptr (held back again) um haustit;þeir héldu út eptir fírði, they stood out the firth;halda heim, to steer homewards;7) to graze, put in the field (halda fé til haga);8) impers. to continue, last (hélt því lengi um vetrinn);II. with acc.1) to hold in possession, a fief, land, estate (þeir héldu alla hina beztu staði með sjónum);2) to hold, keep, observe, a feast, holiday (í hvers minning heldr þú þenna. dag?);3) to keep (halda orð sín, eið, sættir, frið);to observe (halda guðs lög ok landsins);4) to uphold, maintain, support (halda vini sína, halda e-n til ríkis);5) halda sik, to comport oneself (kunna halda sik með hófi);halda sik ríkmannliga, to fare sumptuously;halda sik aptr af e-u, to abstain from;6) to hold, consider, deem (hón hélt engan hans jafningja);7) to hold, keep up;halda varnir, to keep up a defence;halda vörð, to keep watch;8) to hold, compel, bind (heldr mik þá ekki til útanferðar);þó heldr þik várkunn til at leita á, thou hast some excuse for trying;III. with preps.:halda á e-u, to hold, wield in the hand (halda á sverði);to hold to a thing, go on with it, be busy about (halda á drykkju, á ferð sinni, á sýslu);halda e-t af e-m, to hold (land, office) from or of one (þeir er höfðu haldið land af Danakonungi);halda mikit af e-m, to make much of one;halda eptir e-m, to pursue one;halda e-u eptir, to keep back;halda sik frá e-u, to keep oneself back from, refrain from;halda e-u fram, to uphold, support;halda e-u fyrir e-u, to withhold from one;to protect against (héldu engar grindr fénu fyrir birninum);halda e-n fyrir e-t, to hold, consider one to be so and so (síðan hélt konungr Erling fyrir tryggvan vin);halda í e-t, to hold fast, grasp (þú skalt halda í hurðarhringinn);halda til e-s, to be the cause of, be conducive to;heldr þar margt til þess, there are many reasons for this;hélt til þess (conduced to it) góðgirni hans;halda til e-s, to be bent on, fond of (halda mjök til skarts, til gleði);halda til jafns við e-n, to bear up against one, to be a match for one;halda um e-t, to grasp with the hand (= halda hendi um e-t);halda barni undir skírn, to hold at baptism;halda e-u upp, to hold aloft, lift (halda upp höndum);halda upp árum, to hold up the oars, cease pulling;to uphold, maintain, support (halda upp hofum, kristninni);to keep going (halda upp bardaga);to discharge (halda upp kostnaði, bótum);halda upp bœnum fyrir e-m, to pray for one;halda e-u við, to maintain a thing;halda við e-m, to stand against (hvar sem harm kom fram, hélt ekki við honum);impers. to be on the point of;hélt þá við atgöngu (acc.), they were near coming to fight;heldr nú við hót, it is little short of threats;IV. refl., haldast.* * *u, f. = hadda, q. v. -
8 helgar-friðr
m. a holiday-truce, Fms. vii. 32. -
9 helgi-dagr
m. a holiday. -
10 helgi-hald
n. holiday-keeping, N. G. L. i. 348, Valla L. 213, Fb. ii. 232. -
11 HOF
n. heathen temple.* * *n. [in A. S., Hel., and O. H. G. hof means a hall, Lat. aedes, (whence mod. Germ. hof = a farm, answering to Icel. bær or Norse ból,) and spec. the court or king’s household, (in the old Scandin. languages this sense is unknown); Ulf renders ναός and ἱερόν by alhs; in Danish local names -vé prevails, but in Norse and Icel. Hof still survives in many local names, Hof, Hof-garðr, Hof-staðir, Hofs-fell, Hofs-teigr, Hofs-vágr, Landn., Munch’s Norg. Beskriv.; and as the temple formed the nucleus of the old political life (see goði and goðorð), all these names throw light on the old political geography; cp. Hofland near Appleby in Engl.]:—a temple; distinction is made between hof, a temple ( a sanctuary with a roof), and hörgr, an altar, holy circle, or any roofless place of worship: passages referring to hof and worship are very numerous, e. g. for Norway, Hkr. Yngl. S. ch. 12, Hák. S. Aðalst. ch. 16, Ó. T. ch. 76 (by Odd Munk ch. 41), Ó. H. (1853) ch. 113–115, O. H. L. ch. 36, Fær. ch. 23, Nj. ch. 88, 89, Fas. i. 474 (Hervar. S.); for Iceland, Landn. 1. ch. 11, 21, 2. ch. 12, 3. ch. 16 (twice), 4. ch. 2, 6 (interesting), 7, 5. ch. 3 (p. 284), 8 (interesting), 12, Eb. ch. 3, 4, 10, Glúm. ch. 25, Harð. ch. 19, 37, Vd. ch. 15, 17, Hrafn. ch. 2, Eg. ch. 87, Gullþ. ch. 7, Vápn. pp. 10, 11, Dropl. pp. 10, 11, Kristni S. ch. 2, etc.; cp. also Vsp. 7, Vþm. 38, Hkv. Hjörv. 4: poët., orð-hof, the word’s sanctuary = the mouth, Stor.2. a hall (as in Germ. and Saxon), Hým. 33 (απ. λεγ.)COMPDS:I. with gen., hofs-dyrr, n. pl. temple-doors, Fms. i. 97. hofs-eiðr, m. a temple-oath, Glúm. 388. hofs-goði, a, m. = hofgoði, Eg. 754. hofs-helgi, f. = hofhelgi. hofs-hurð, f. a temple-door ( janua), Fms. i. 302. hofs-höfðingi, a, m. a temple-lord, Post. 645. 90. hofs-mold, f. temple-earth, holy mould, see Landn. 254. hofs-teigr, m. a strip of temple-land, glebe, Landn. 241.II. hof-garðr, m. a temple-yard, a local name, Landn. hof-goði, a, m. a temple-priest (see goði), Landn. 254, Hkr. i. 6, Eb. 12, 14, 16 new Ed. hof-grið, n. pl. asylum in a sanctuary, Landn. 80, v. l. hof-gyðja, u, f. a priestess, Vápn. 10, Landn. 265, v. l. hof-helgi, f. a temple-holiday, feast; halda h., Ísl. ii. 15: the sanctity of a hof, Bret. 38, Eg. 251. hof-prestr, m. a temple-priest, Stj. hof-staðr, m. a ‘temple-stead,’ sanctuary, Eb. 26, Fms. ii. 73. hof-tollr, m. a temple-toll, rate, Vápn. 10, Eb. 6, 12 new Ed., Bs. i. 6, Gullþ. 11, answering to the modern church-rate.B. A court, almost solely in compds, and not earlier than the 14th century, from Romances: hof-ferð, f. pride, pomp, Bs. ii. 122. hof-ferðugr, adj. proud. hof-fólk, n. pl. courtiers, Thom. 322, 479, Grett. 161, Karl. 51, Pass. 21. 8. hof-frakt, n. pomp, Fas. i. 46, Snót 86. hof-garðr, m. a lordly mansion, Thom., Bév., Rétt. hof-list, f. pomp, Thom. 479. hof-lýðr, m. = hoffólk, Clar. hof-maðr, m. a courtier; in pl. hofmenn, lords; hertogi greifi ok aðrir hofmenn, Ann. 1303; gentry, chiefly in the ballads of the Middle Ages, Ungan leit eg hofmann, Fkv. In the old dancing parties the leader of the gentlemen was styled hofmann (cp. Germ. Hoffmann). Before dancing began, men and maids having been drawn up in two rows, he went up to the ladies, and the following dialogue ensued: Hér er Hofmann, hér eru allir Hofmanns sveinar.—Hvað vill Hofmann, hvað vilja allir Hofmanns sveinar?—Mey vill Hofmann, mey vilja allir Hofmanns sveinar. Then each dancer engaged his lady for the dance; það var hlaup, og það var hofmanns hlaup, Safn i. 689. A plain in the neighbourhood of the alþingi, where the people met, is still called Hofmanna-flöt, f. ‘Gentry’s Lea.’ hof-móðugr, adj. haughty, Pass. 18. 5. hof-tyft, f. urbanity, Clar. hof-verk, n. a great feat, Safn i. 71. hof-þénari, a, m. a court servant, Fas. iii. 408. -
12 Jóla-helgi
f. Yule holiday, K. Þ. K. -
13 leyfi-dagr
m. a ‘leave-day,’ holiday, K. Þ. K. 120. -
14 Páska-helgi
f. the Easter holiday, K. Þ. K. -
15 yrkt
adj. n. = virkr, in the phrase, til þess er yrkt er, till there is a working day ( as opposed to a holiday). N. G. L. i. 39. -
16 hátíðardagr
m. festal day, holiday. -
17 helgarfríðr
m. holiday-truce. -
18 helgihald
n. holiday-keeping. -
19 (banka)frídagur
-
20 almennur frídagur
Страницы
- 1
- 2
См. также в других словарях:
Holiday Inn — is a brand name applied to hotels within the InterContinental Hotels Group (IHG).HistoryThe original Holiday Inn chain of hotels was founded in 1952 in Memphis, Tennessee, by homebuilder Kemmons Wilson to provide inexpensive family accommodation… … Wikipedia
Holiday (canción de Madonna) — «Holiday» Sencillo de Madonna del álbum Madonna; The Immaculate Collection Lado B I Know It (Estados Unidos y Europa) Think Of Me (Reino Unido, 1983/1985) True Blue (Reino Unido, 1991) Formato Vinilo 12 , Vinilo 7 , Caset, Maxi single, EP … Wikipedia Español
Holiday — (engl. „Urlaub“) steht für: Holiday (Florida), Ort in den USA Holiday (Magazin), Illustrierte Holiday (Musik), Musikstil Holiday ist der Familienname folgender Personen: Billie Holiday (1915–1959), US amerikanische Jazzsängerin Clarence Holiday… … Deutsch Wikipedia
Holiday greetings — are a selection of greetings that are often spoken with good intentions to strangers, family, friends, or other people during the months of December and January. In the United States, holidays with greetings include Christmas, New Year s Day,… … Wikipedia
Holiday (chanson) — Holiday (chanson de Madonna) Holiday Single par Madonna extrait de l’album Madonna Face A Holiday Face B I Know It Sortie 7 septembre 1983 Enregistrement 1983 Durée … Wikipédia en Français
Holiday (chanson de madonna) — Holiday Single par Madonna extrait de l’album Madonna Face A Holiday Face B I Know It Sortie 7 septembre 1983 Enregistrement 1983 Durée … Wikipédia en Français
Holiday World — Splashin Safari 38° 07′ 08″ N 86° 54′ 52″ W / 38.118951, 86.914499 … Wikipédia en Français
Holiday World & Splashin' Safari — Holiday World Splashin Safari 38° 07′ 08″ N 86° 54′ 52″ W / 38.118951, 86.914499 … Wikipédia en Français
Holiday City - Silver Ridge Park — Holiday City Silver Ridge is an unincorporated Master planned community located within Berkeley Township in Ocean County, New Jersey, United States, near Toms River. It is one of the largest subdivisions in New Jersey. The entire community has a… … Wikipedia
Holiday Beanie Babies — Holidays were a common theme of Ty Beanie Babies. For some holidays, a special Beanie Baby has been produced every year. Christmas Each year since 1997, Ty has produced one or more annual Christmas teddy bears that have been introduced some time… … Wikipedia
Holiday mansion — U.S. fiberglass houseboat Vanderbilt Yachts was purchased by Vanderbilt Yachts in late 2004. The second owner Holiday Mansion International no longer exists. Holiday Mansion boat manufacturing was originally founded in 1965 in Salina, Kansas by… … Wikipedia
